Do ochrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz kontroli ruchu granicznego służy jednolita umundurowana i uzbrojona formacja, do której zadań należy między innymi:
- ochrona granicy państwowej;
- organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego;
- wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz;
- przeciwdziałanie przestępczości - rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców (m.in. dotyczących przekraczania granicy państwowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, przemieszczanie przez granicę państwową towarów oraz wyrobów akcyzowych podlegających obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy, jak również przedmiotów określonych w przepisach o broni i amunicji, o materiałach wybuchowych, o ochronie dóbr kultury, o narodowym zasobie archiwalnym, o przeciwdziałaniu narkomanii);
- wydawanie decyzji dotyczących wjazdu cudzoziemców na teren Rzeczypospolitej Polskiej;
- zapewnienie porządku publicznego i bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej;
- przeprowadzanie kontroli bezpieczeństwa w przejściach granicznych oraz w środkach transportu w komunikacji międzynarodowej;
- zapewnienie bezpieczeństwa na pokładzie samolotów pasażerskich;
- ochrona szlaków komunikacyjnych o szczególnym znaczeniu międzynarodowym;
- przeciwdziałanie zagrożeniom terroryzmem;
- ochrona granicy państwowej w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej;
- zapobieganie nielegalnemu transportowi przez granicę państwową odpadów szkodliwych, substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych;
- zapobieganie zanieczyszczaniu wód granicznych.
Straż Graniczna realizuje również zadania związane z kontrolą pobytu cudzoziemców na terytorium RP. Należą do nich m.in.:
- kontrole legalności pobytu cudzoziemca;
- wydawanie decyzji o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium RP;
- przeprowadzanie wywiadu środowiskowego;
- ustalanie miejsca pobytu członków rodziny cudzoziemca;
- sprawdzenie lokalu mieszkalnego cudzoziemca;
- przeprowadzenie kontroli legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców, prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemców oraz powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom.
Zakres zadań Straży Granicznej reguluje Ustawa o Straży Granicznej (Dz.U. z 2005r. Nr.234, poz. 1997 z późn. zm.)